Doorbreek de monocultuur in de bestuurskamer

Het bolwerk van wijze mannen in grijze pakken. Dat is wat de Sociaal Economische Raad (SER) sinds 1950 uitstraalde. Totdat Mariëtte Hamer er in 2014 voorzitter werd. In gesprek met haar over toekomstgericht leiderschap. Wel met druk op de ketel, want haar agenda loopt over.

Markante personages gingen Hamer voor; mannen als Herman Wijffels, Alexander Rinnooy Kan en Wiebe Draijer adviseerden de regering vanuit de SER rechtstreeks over sociaaleconomische vraagstukken. De adviezen zijn in de loop der jaren geëvolueerd. ‘Het is van groot belang om te kijken hoe de samenleving zich ontwikkelt en hoe je daarop inspeelt’, vertelt de huidige voorzitter Mariette Hamer. De activiteiten van de SER moeten volgens haar resoneren in de samenleving. Ze merkt daarbij op dat we van een uitruilmaatschappij (‘ik geef wat toe en jij geeft wat toe’) naar een waardenmaatschappij gaan. ‘We werken vanuit het gedeelde belang en vanuit dezelfde waarden.’

Nieuwe rol

In deze veranderende omgeving neemt de SER een nieuwe rol in. Men is niet alleen adviserend bezig, maar draagt zelf ook steeds meer actief bij aan de uitvoering van de adviezen en het beleid. In de ervaring van Mariëtte hamer wordt de kwaliteit van besturen en governance beter als de diversiteit groter is. ‘Niet alleen doordat er jongeren meebeslissen over hun eigen toekomst, maar in bredere zin. Het gaat erom dat er een monocultuur in besturen wordt doorbroken.’
Hamers richt zich hoofdzakelijk op het zo goed mogelijk aanwenden van het huidige systeem. Grootschalige veranderingen moeten langzaam worden doorgevoerd. ‘Zulke processen hebben nou eenmaal tijd nodig’, verklaart ze. ‘Je kunt, bijvoorbeeld, niet plotsklaps jongeren direct binnen de SER krijgen. Daar moeten die jongeren namelijk op worden voorbereid, en daar gaat tijd overheen.’ Ze benadrukt dat het gaat om het proces waarin je het doet. ‘Soms wordt er te veel nadruk gelegd op het einddoel, en te weinig op het proces waarbinnen dit moet gebeuren.’
Met het einddoel in gedachten is het wel makkelijker terug redeneren naar de actie die nu nodig is. ‘De eerste stap is inderdaad het gemeenschappelijke eindbeeld bepalen,’ geeft Hamer toe, ‘maar juist dat “ondertussen” waarin we ons nu bevinden, is belangrijk. Het eindbeeld schetsen is in feite het makkelijkst om te delen. Je moet niet alleen over toekomstperspectief praten, maar juist in het proces de weg proberen te effenen voor activiteiten.’

Soms schuren, soms verbinden

Een mooi voorbeeld daarvan is wat de SER-voorzitter betreft het Energieakkoord. ‘Dit was er in beginsel erg op gericht om concrete doelen te halen. De functie van het Energieakkoord was echter ook het leggen van fundamenten voor het Klimaatakkoord en de huidige Europese Green Deal. Dus het gaat niet alleen om het tot stand brengen van de doelen die worden afgesproken, maar ook om de functie die het vervult. Het Energieakkoord liet energiebedrijven bijvoorbeeld al proeven aan sectorale samenwerking.’
Kennelijk draait alles om de kernvraag: willen we het systeem veranderen of willen we binnen de huidige context zoveel als mogelijk proberen in beweging te krijgen? Volgens Hamer moeten we vooral goed kijken naar de methode. ‘Soms moet je schuren, soms moet je een doel stellen en een toekomstperspectief schetsen, en soms moet je vooral verbinden en mensen bij elkaar brengen. Er is geen one size fits all.’

Dit moeten de woorden zijn van een expert in laveren en verbinden. Ons gesprek loopt ten einde, haar volgende afspraak wacht. De leidsvrouw van de SER drukt ons nog één ding op het hart. ‘Het is belangrijk dat er bestuurders opstaan die zowel bezig zijn met het overkoepelende doel als met de uitvoering in het here and now. Die verbinding is van wezenlijk belang, in het “ondertussen” van vandaag.’

Bron: Artikel Gepubliceerd in The Optimist nr 192 – Juni 2020

Foto opening: Van links naar rechts, Mildred Hofkes Oprichter NieuwBestuur, Mariette Hamer voorzitter SER en regeringscommissaris per 1 april 2022.

Meer informatie? Bekijk het programma Toekomstbestendig Besturen.