De 15 jarige zoektocht naar goed bestuur
Mildred Hofkes
Al in 2006 richtte Mildred Hofkes haar eigen bureau op, gespecialiseerd in strategisch stakeholder-reputatieonderzoek. Als basis hiervoor gebruikte ze het model dat ze zelf ontwikkelde voor haar afstudeerscriptie aan de Rijksuniversiteit Groningen en dat met een 9 werd gewaardeerd. Het doel omschrijft ze als ‘de stem van de buitenwereld naar binnen halen bij bedrijven’. Want bestuurders mogen beter leren luisteren.
Startpunt van Hofkes’ zoektocht naar goed bestuur was de val van Lehman Brothers in 2008, met de wereldwijde crisis tot gevolg. ‘Wat is goed leiderschap en wie bepaalt dat?’, luidde de vraag die haar bijna dagelijks bezighield. Ze herinnert het zich als de dag van gisteren: ‘Aan het begin van de financiële crisis was winst dominant. Toen Lehman Brothers onderuitging bleek dat er in de kern van het bedrijf weinig overbleef. De winst- en verliesrekening als basis voor bonussen, werkte kennelijk niet. Al die mooie, met marmer beklede kantoren bleken een lege huls. Dat was voor mij de aanleiding om in 2009 het platform NieuwBestuur op te richten.’
Leiders zijn zo weinig aangehaakt
In datzelfde jaar startte ze een onderzoek onder de Volkskrant Top 200 meest invloedrijke bestuurders van Nederland naar de gewenste en de werkelijke toon aan de top. ‘Wat mij dreef: ik was al sinds 2006 met mijn onderzoeksbureau BHRM bezig met stakeholderonderzoek, het in kaart brengen van de meningen binnen het ecosysteem van een organisatie, het perspectief van de ontvangers. De bestuurders uit het onderzoek lieten merken dat er een verschil bestond tussen wat ze dagelijks ervaarden (voornamelijk zenden) en wat ze het liefst zouden willen zien. De realiteit was dat binnen de bestuurskamer de focus lag op kortetermijnwinst, dat er weinig risico werd genomen, dat men intern gericht was en dat bestuurders weinig zichtbaar en aanspreekbaar waren in het publieke debat. Terwijl er door hen zelf juist een sterke behoefte werd geconstateerd aan een heldere visie op duurzaamheid, daadkracht, verbinding, maatschappelijke betrokkenheid en het vermogen tot zelfreflectie; alles wat in de betere managementboeken wordt genoemd. Hier zag ik een enorme kloof. En dat terwijl er wel degelijk verbinding mogelijk was én is tussen “intern en extern”.’
Dit bericht is voor het eerst gepubliceerd in tijdschrift The Optimist juli/augustus 2020. Boordevol inspiratie en handvatten om ook jouw organisatie de goede richting op te krijgen. Meer gericht op stakeholderwaarde, circulair leiderschap en toekomstbestendig besturen. Boudewijn Poelmann (bestuur Goede Doelen Loterijen) vertelt in dit nummer openhartig hoe hij de toekomst ziet. Andere geïnterviewden zijn: Bram Schot (oud Audi-topman), Mariette Hamer (SER), Jan Peter Balkenende, Koen Overtoom (CEO Havenbedrijf Amsterdam) en Anita Tamming (Lab Voor Leiders). De uitgave kan je via onderstaande link gratis downloaden in PDF-formaat.Download het themanummer
Balans aan de top
Het is inmiddels meer dan tien jaar geleden dat deze kloof voor het eerst zichtbaar werd. Waren er dan geen leiders die verandering wilden? ‘Ze waren er wel, de bestuurders met een nieuwe mindset, die los wilden komen van het systeem van kortetermijnresultaat. Maar het waren er weinig, en ze kwamen moeilijk aan de bal. De bestaande manier van werken was te dominant, de systematiek bleek te sterk.’
Hofkes herhaalde haar onderzoek in 2014. Het Financieele Dagblad wijdde er twee pagina’s aan. Eind 2018 voerde ze het onderzoek nogmaals uit en dat haalde zelfs de voorpagina van dagblad Trouw. Na al die jaren onderzoek is Hofkes’ conclusie dat we op zoek moeten naar, wat zij noemt, ‘vitale governancesystemen’. In gewone mensentaal: manieren van besturen die levensvatbaar zijn in een groter geheel, waarbij je de waarde van de buitenwereld, van alle stakeholders, meeneemt in de besluitvorming die binnen organisaties plaatsvindt. Wie beschouwt zij als de stakeholders waar rekening mee gehouden zou moeten worden? ‘Dat zijn niet alleen de aandeelhouders, maar ook de medewerkers, niet te vergeten: de toekomstige medewerkers, klanten, leveranciers, overheden, strategische partners. Zo ontstaat er een veel breder “dashboard” voor bestuurders om hun koers mee te bepalen. Dit betekent een verandering van besturingsfilosofie doordat stakeholderwaarde wordt meegenomen.’
Tijdens de financiële crisis werden banken als ING en ABNAMRO gered door de staat, maar dat weerhield de topbestuurders er niet van om door te gaan met het bestaande bonusbeleid. ‘Daar ontstond toen enorme commotie over, en terecht’, herinnert Hofkes zich. ‘Nu zien we iets vergelijkbaars bij KLM en Booking.com. Ook nu vragen we ons af waarom er eerst een storm van kritiek moet komen vanuit de samenleving en vervolgens vanuit de politiek voordat bestuurders beseffen dat ze niet goed bezig zijn. We verbazen ons erover dat leiders zo weinig zijn aangehaakt bij de maatschappij, hun belangrijkste stakeholder.’
De huidige coronacrisis legt dit, naast allerlei andere gevoeligheden, bloot en maakt dingen zichtbaar. Dat geeft een kans voor verandering. Volgens Hofkes is er niet alleen dringend behoefte aan meer zelfreflectie, maar ook aan balans in de top. Maar balans tussen wat? ‘Tussen feminiene en masculiene eigenschappen. Dat betekent niet perse dat er per direct evenveel vrouwen als mannen in de bestuurskamers moeten plaatsnemen, maar wel dat de feminiene en masculiene kwaliteiten in evenwicht horen te zijn. De masculiene kant kenmerkt zich door daadkracht en het stellen van doelen. De feminiene kant focust op verbinding en samenwerking. De combinatie van deze twee krachten in de bestuurskamers levert een toekomstbestending governancemodel op. Dat is de verandering die nodig is.’
Toekomstgericht
Er is sprake van een veranderende tijdgeest; met een aanstaande klimaatcrisis, de energietransitie, steeds meer trends die gericht zijn op de verantwoordelijkheid van bedrijven, en de realisatie dat in tijden van crisis zaken anders geregeld kunnen worden. Dat vraagt om een nieuw soort leiderschap. ‘Noem het circulair leiderschap, ofwel: toekomstgericht besturen, kunnen inspireren, sturen op vertrouwen, fysiek zichtbaar en aanspreekbaar zijn, rekening houden met stakeholders bij het maken van keuzes, waardecreatie in plaats van winstmaximalisatie nastreven’, meent Hofkes, die alles in het werk stelt om deze overtuiging te verspreiden. Sinds 2011 organiseerde ze vijf keer het Nationale Reputatie Congres, waarbij de zoektocht naar de waarde van goed stakeholdermanagement centraal stond.
Sinds juni 2018 maakt ze maandelijks een podcastreeks op New Business radio met de veelzeggende titel ‘Circulair Leiderschap, op zoek naar het nieuwe besturen binnen een circulaire economie.’ In november 2019 was ze initiatiefnemer van de Dutch Circular Leadership Conference, om inzicht te krijgen in het leiderschap dat nodig is voor de circulaire toekomst. ‘Mij bekroop het gevoel dat er nu wel genoeg is gepraat over goed bestuur en leiderschap, laten we overgaan tot actie’, bekent Hofkes. ‘Waar zitten de goede voorbeelden?
Wie doen het al goed? Welke bestuurders leiden in de richting van systeemverandering? Het jaar 2020 is wat mij betreft niet alleen een coronacrisisjaar, maar ook de start van het decennium van actie. En de kracht zit ‘m in het meetbaar maken van het succes. Stakeholderwaarde is daar een kernfactor in, de oriëntatie “van buiten naar binnen”. Niet voor niets was het kernthema van het World Economic Forum in Davos begin dit jaar stakeholder capitalism. Geloof me, het stakeholdermodel wordt leidend in de komende jaren, in en na de crisis.’
Mildred Hofkes’ zoektocht naar goed leiderschap startte in 2010 met de oprichting van het platform NieuwBestuur. Vanaf de eerste dag is visueel strateeg Dennis Luijer betrokken bij de ontwikkeling van het gedachtegoed. Zijn tekeningen maken het abstracte visueel. Want het ‘Nieuwe Besturen’ gaat veel meer over creëren, zien en voelen (rechterhersenhelft) dan rationeel bedenken (linkerhersenhelft).Tekst: Brian de Mello
Dit bericht is voor het eerst gepubliceerd in tijdschrift The Optimist juli/augustus 2020. Dit nummer is op vrijdag 19 juni feestelijk overhandigd. Klik op een van onderstaande foto’s van een impressie van deze overhandiging.
